TÜRK İSLAM TARİHİ PÜF NOKTALARI
Türk İslam Medeniyeti
TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ
Karahanlılar - ( 840 - 1212 )
Gazneliler - ( 963 - 1187 )
Büyük Selçuklular - ( 1040 - 1157 )
Harzemşahlar - ( 1097 - 1231 )
MISIR'DA KURULANLAR
Tolunoğulları - ( 868 - 905 )
İhşidler - ( 935 - 969 )
Eyyübiler - ( 1174 - 1250 )
Memlükler - ( 1250 - 1517 )
TÜRK - İSLÂM TARİHİ ÖNEMLİ BİLGİLERİ !!!
Türk - Arap ilişkileri Talas Savaşı'ndan sonra olumlu gelişti.
Abbasiler döneminde Türklerin yerleştirildiği sınır şehirlerine Avasım denir.Bağdat yakınlarındaki askeri şehre Samarra denilmiştir.
Mısır'daki ilk Müslüman Türk Devleti Tolunoğulları ikinci Türk devleti İhşidler'dir.
Sultan ünvanını ilk kullanan hükümdar Gazneli Mahmut'tur.
İlk Müslüman Türk devleti Karahanlılar'dır.Merkezi Balasagun, Kaşgar, Semerkant'dır.
Büyük Selçuklu Devleti'nin kurucusu Tuğrul Bey'dir.Soyu Oğuzlara dayanır.Bütün İslam dünyasının koruyucusu - siyasi lideridir.Dini lider Abbasi halifesidir.
İkta sistemi ilk defa Hz. Ömer döneminde uygulanmaya başladı.
Büyük Selçuklu Devleti'nde Tuğrul Bey döneminde ikta uygulanmaya başlandı.
Büyük Selçuklularda ilk parayı Tuğrul Bey bastırdı.Tuğrul Bey, Alparslan, Melikşah, Çağrı Bey'in oğlu Kavurd altın para ( dinar ) bastırdı.
Altın para - Dinar, gümüş para - Dirhem
Büyük Selçuklu Devleti'nin gelirleri ; öşür, haraç, cizye, gümrük vergileri, ganimetler, madenlerin işletilmesinden gelen gelirler.Toplanan vergiler ile gulam askerleri ve memurların maaşları ödenir, diğer giderler karşılanır.
Ahilik :Şehirlerde esnaf ve zanaatkarların mesleki kuruluşudur. Getirdikleri ahlaki kurallarla topluma öncülük etmişlerdir.Hem ticari hayatın canlı tutulması, hem de şehrin güvenliği sağlanırdı.
Ahi teşkilatının temelleri 12. yy'da Abbasiler zamanında düzenlenen fütüvvet teşkilatına kadar uzanır.Anadolu Ahiliğinin kurucusu Ahi Evran'dır.
Görevleri; aynı meslekten olan üyeler arasında dayanışmayı sağlamak, üyeleri eğitmek, üretimde kalite ve standardı yükseltmek ve denetlemek, devletle esnaf arasındaki ilişkileri düzenlemek.
Hükümdar; yasama, yürütme, yargı yetkisine sahiptir.
Karahanlılar'da ulusçu özellik ön planda.
DEVLET YÖNETİMİ
HÜKÜMDAR
Ülke ve iktidar hanedan üyelerinin ortak malı sayılır.Kut anlayışı devam etmiştir.Sultan ünvanı kullanılmıştır, ilk kullanan Gazneli Mahmut'tur.
Büyük Selçuklularda; sultan, sultan-ı alem, sultan-ı azam, sultanü'l - mağrib vel maşrık kullanıldı.
Karahanlılar'da hakan, han, arlan han, buğra han, kadir, kara, ilig ünvanlarını kullandılar.
Harzemşahlar; harzemşah, melik, şahinşah, sultan, sultan-ı azam ünvanlarını kullandılar.
Hutbe okutmak, sikke, tuğra, nevbet, sancak, taç, taht ve saltanat çadırı, hilat ( giysi ), asa, alem ve çetr ( saltanat şemsiyesi ) hükümdarlık sembolleridir.
MERKEZİ YÖNETİM
Merkezi Yönetimde SARAY vardır.Sultana bağlıdır.
Divan üyeleri ile sultan arasındaki yazışmaları ve görüşmeleri düzenleyen kişiye hacip denmiştir.Başkanı Has Hacip'tir. Karahanlılar'da tayangu ( ulu hacip ) denir.
Saray Görevlileri; kapucubaşı : günlük hizmetlerin görülmesinden, Silahtar : Silah imalathanesinden, Emir-i Candar : Sarayı korumaktan, Alemdar : Devlete ait bayrakları taşımaktan, Cemedar : Elbise ve diğer resmi kıyafetlerin hazırlanmasından, Emir-i Ahur : Hayvanlardan sorumlu.
Serhenk : Sulatana ait kuvvetlerin önündeki yol açıcıdır.
Bütün saray görevlileri kapıkullarından seçilir.
HÜKÜMET
DİVAN-I SALTANAT ( Büyük Divan )
I-------------------I--------------------I---------------------I
Divan-ı İstifa Divan-ı Tuğra Divan-ı İşraf Divan-ı Arz
(Maliye - müstevfi) (İç-dış yazışma-Tuğrai) (Genel Teftiş- müşrif) (Askerlik İşleri - emir-i ârîz ya da arzü'l ceyş )
Devlet işlerini yürütmekle görevli hükümete Divan-ı Saltanat ( Büyük Divan ) denir.Asıl başkanı sahibi divanı devlet denilen büyük vezirdir.Karahanlılarda divan başkanına yuğruş denirdi.Gerektiğinde Sultan da bu divana katılır ve başkanlık ederdi.
ÜLKE YÖNETİMİ
Ülke ; eyaletlere - vilayetlere - kazalara - köylere ayrılmıştır.Eyaletlerin ve vilayetlerin başındaki hükümdar soyundan olan askeri görevlilere melik, diğerlerine şıhne denir.
Yönetimden sorumlu sivil görevlilere amid, vilayetlerin vergisini toplayanlara amil, ticari hayatı düzenleyenlere muhtesip, halk tarafından seçilen yöneticilere reis, posta teşkilatında çalışan görevlilere ulak denilirdi.Küçük yaştaki hanedan üyelerinin yanındaki yetenekli ve bilgili devlet görevlilerine atabey denirdi.
DİL VE EDEBİYAT
Karahanlılar'da devlet dili, konuşma dili, edebiyat dili Türkçe'nin Hakaniye lehçesidir.Uygur alfabesi kullanılmıştır.
Kutadgu Bilig ( 1069 - 1070 ) : Yusuf Has Hacip;İlk İslami Türkçe eserdir.Manzumdur, siyasetname özelliği var.
Divan-ı Lügati't - Türk ( 1074 ) : Kaşgarlı Mahmut; ilk Türkçe ansiklopedik sözlük ve dilbilgisi kitabıdır.İçinde İlk Türk dünyası haritası vardır.Bağdat'taki Abbasi halifesine sunulmuştur.
Atabetü'l Hakayık ( 12. YY ) : Yüknekli Edip Ahmet;Uygur alfabesi ile yazılmıştır.
Satuk Buğra Han Destanı : Karahanlıların ilk Müslüman hükümdarını konu almıştır.Türklerin İslamiyete geçişini anlatan ilk sözlü edebiyat örneklerindendir.
Divan-ı Hikmet ( 12. YY ): Hoca Ahmet Yesevi; İlk Türk mutasavvufudur. Tasavvuf şiirlerini içerir.
Gaznelilerde; bilim dili Arapça, edebiyat dili Farsça, halk ve ordu arasında Türkçe konuşulurdu.Şair Firdevsi Sultan Mahmut için Şehname'yi yazmıştır.
Büyük Selçuklularda resmi dil Farsça, edebiyat dili Farsça, eğitim ve bilim dili Arapça, halk ve ordu arasında Türkçe konuşulmuştur.Ömer Hayam Rubaileri ile Enveri kasideleri ile ünlüdür.Nizamülmülk Siyasetnameyi Farsça olarak yazmıştır.
Harzemşahlarda Muhammed bin Kays - Türkçe Farsça sözlük
ORDU
Karahanlılarda : saray muhafızları, hasa ordusu, eyalet ordusu,
Gaznelilerde : gulam askerleri, eyalet askerleri, ücretli askerler, gönüllüler.
Gulam Sistemi : Savaş esirleri ve diğer küçük çocukların toplanması ile oluşur.Gulamhane denilen yerde yetiştirilir, çoğunluğu Türktür.Eyalet askerleri atlı askerler ve meliklerin askerlerinden oluşur.Ücretliler Oğuz, Karluk ve Yağma Türklerinden oluşur.Gazne ordusunda filler vardır.
Büyük Selçuklu Ordusu :
Tuğrul Bey döneminde askeri ikta uygulaması başladı.Bu sistem ilk defa Hz. Ömer döneminde uygulandı.Buna göre ülke toprakları vergi gelirlerine göre ikta adı verilen bölümlere ayrılır, askeri ve sivil devlet görevlilerine hizmetleri karşılığında verilir.
Büyük Selçuklu Ordusu ; Merkez Ordusu ( Gulam - Hassa ), Eyalet Ordusu, Türkmenler, Bağlı devlet ve beyliklerden oluşur.
1-Merkez Ordusu
Gulam ; değişik milletlerin çocukları alınır ve maaşlıdır ( Osmanlıdaki kapıkulu sistemi )
Hassa ; Türklerden oluşan atlı birliklerdir, iktalardan alınan vergilerle masrafları karşılanır, askerler komutanlığa kadar yükselebilir.
2-Eyalet Ordusu
Türk boylarından oluşur, Melik ve valilerin askerleridir, atlı askerlerdir. İkta askerleri olarak bilinir.
3-Türkmenler
Sınırlarda yerleşmişlerdir,sınırları korur ve fetih yaparlar.Yerleşik hayata geçirilip üretim yaparlarken aynı zamanda askeri alanda yararlanılmıştır.
4-Bağlı Devlet ve Beylikler
Gerektiğinde asker vermekle yükümlüdürler.
TOPRAK YÖNETİMİ
Toprakların çoğu devlete aittir, devlete ait arazilere miri arazi denir.
Toprak ; Has, İkta, Haraci, Vakıf, Mülk olarak bölümlere ayrılır.
Has : Hükümdar ve ailesine aittir, gelirleri hazineye ait olup masrafları için ayrılır.
İkta : Meliklere, devlet görevlilerine yaptıkları hizmetlerin karşılığı olarak tahsis edilen toprakladır.İkta verilenler maaş almazlar, atlı askerlerin masraflarını karşılarlar.
Haraci : Müslüman olmayan halkın elindeki arazilerdir.Toprakların işlenmesinden dolayı vergi alınır ve doğrudan hazineye gider.
Mülk : Yönetim ve askerlikte başarılı olanlara mülk olarak toprak verilir.Sahibi alıp satabilir, miras bırakabilir ve devredebilir.
HUKUK
Töreler var.
Şer'i ve örfi hukuk olarak ikiye ayrılır.Şer'i hukuka giren davalara kadılar, örfi hukuka girenlere ise emir-i dad ( adalet bakanı ) bakar.
Devletin kadılar üzerinde baskı ve etkisi yoktur, kararları kesindir.İtiraz edenle kadılardan oluşan bir kurula başvurabilir, başkanına Kadi'l -Kudat denir ve Bağdat'ta oturur.Ayrıca kadıların tayinini yapar.Hükümdarın başkanlık ettiği ağır siyasi suçlara bakan Divan-ı Mezalim adında yüksek mahkemeler de vardır.
BİLİM VE SANAT
Karahanlılarda ; Semerkant, Buhara, Kaşgar bilim ve kültür merkezidir.
Gaznelilerde Nisabur'da medreseler kurulmuştur.El Biruni Hindistan'ın tarihi ve coğrafyasını yazmıştır.
Büyük Selçuklularda ilk medrese Tuğrul Bey zamanında Nişabur'da açıldı.
Alparslan zamanında Nizamülmülk Bağdat'da Nizamiye Medresesi'ni kurdu (1066). Dünyanın ilk üniversitesi sayılır.Medreselerin çevresinde mescit, hamam, yatakhane, kütüphane, imarethaneler vardır.Şirazi, Cüveyni, Gazali ve Feridüddin Attar ünlü müderrislerdendir.
Tezhip : El yazması kitap ve levhaların altın tozu ve boya ile süslenmesi.
Hat : Arap harflerinin süslü olarak yazılması.
Fresko : Yaş alçı ve sıva üzerine yapılan resim.
Minyatür : Türk - İslam sanatında en çok kullanılandır.
Müzik : Tasavvuf müziği gelişmiştir.
Çini : Kökeni Orta Asya'ya kadar gider.Çiniye sırça da denir.Malzeme iyi cins kildir.Çeşitli işlemlerden sonra yüksek dereceli fırınlarda pişirilir.16. yy en parlak dönemidir.Bitkisel motifler ile sarı , yeşil , beyaz ve kırmızı renkler kullanılmıştır.İznik ve Kütahya merkezidir.
BİLİM ADAMLARI
Harezmi ( 780 - 850 ): Matematikçidir, cebirle ilgili çalışmaları ünlüdür.
İbn-i Türk ( 9. YY ): Cebirle ilgilenmiştir.
Farabi ( 870 - 950 ) : Farab şehrinde doğmuştur. Aristo'nun düşüncelerinin İslam dünyasına yayılmasını sağlamıştır.Muallim-i Sani ( ikinci öğretmen ) denilir.Avrupa'da Alfarabyus olarak tanınır.
İlimlerin sınıflandırılmasını ilk defa yapan İhsaü'l İlim ( ilimlerin tasnifi ),
Devlet başkanlarının vasıflarını El- Medinetü'l Fazıla (Erdemli Kent) adlı eserde yazmıştır.
Musiki ile ilgili Kitabü'l Musiki
El Biruni ( 973 - 1051 ) : Harezm'de doğmuştur.Serbest düşünceyi savunmuştur. Enlem-boylamı tespit etmiş, dünyanın güneş etrafındaki dönüşünün bir yılda gerçekleştiğini söylemiştir.
İbn-i Sina ( 980 - 1037 ) : Avrupa'da Avicenna olarak tanınır.Farabi'nin etkisinde kalmıştır.El Kanun Fi't - Tıp Avrupa'da ders kitabı olarak okutulmuştur.
Gazali ( 1058 - 1111 ) : Büyük Selçuklu döneminde yetişmiştir.Nizamiye medreselerinde çalışmıştır.İhyaü'l - Ulumiddin ( Din ilimlerinin yeniden yapılanması ) en ünlü eserlerinden biridir.
Ömer Hayam ( … 1123 ) : Sultan Melikşah zamanında çalışmalar yaptı.Takvim-i Melikşah veya Takvim-i Celali denilen bir takvim düzenledi.
MİMARİ
Tolunoğulları dönemi - Tolunoğlu Ahmet Camii
Karahanlılar İslamiyeti kabul eden ilk Türk devleti olarak Türk - İslam mimarisinin temellerini atmışlardır.Türkistan'dan günümüze kadar gelebilen minarelerin çoğu Karahanlılara aittir.Türk İslam sanatının en eski Kervansaray örnekleri Karahanlılara aittir.
Şir Kebir Camii
Arab Ata Türbesi
Ayşe Bibi
Balacı Hatun türbeleri.
Gazneliler Dönemi
Zafer Kuleleri
Leşker-i Bazar Ulu Camii
Arusü'l - Felek Camii
Büyük Selçuklu Dönemi
Mimarideki yeni unsurlar; üst üste çift kubbe, köşeli çatı, sivri kemer, Türk üçgeni tarzı kubbeye geçiş elemanı, silindirik ve yivli minareler, dikdörtgen ve beş köşeli mihrap.
İsfahan'da Mescid-i Cuma ( Ulu Camii )
Mev'de Sultan Sencer Türbesi
Kazvin'de Mescid-i Cuma
Haydariye Mescidi
Damgan Mescid-i Cuması
Rey'de Tuğrul Bey türbesi
Tus'ta İmam-ı Gazali Türbesi
Nahçivan'da Mümine Hatun türbesi
Ribat-ı Anuşirvan ( Ribat = Kervansaray )
Kervansaray mimarisi ilk olarak Karahanlılar ve Gazneliler'de görülür.Büyük Selçuklular ve Anadolu Selçukluları zamanında en gelişmiş haline ulaşmıştır.
ANADOLU SELÇUKLULARI VE BEYLİKLER DÖNEMİ
ÖNEMLİ BİLGİLER !!!
Anadolu Selçukluları ve Beylikler döneminde halk yaşadığı yerler ve yaşayış biçimlerine göre şehirliler, konargöçerler, köylüler olarak sınıflandırılmıştır.
Şehirliler; melik, subaşı ve subaşı naibi tarafından idare edilir.Şehir içinde ehl-i örf ve ehl-i ilim ayrıca esnaf ve zanaatkarlar da bulunmaktadır.
Anadolu Selçukluları'nda topraklarda devletin hakimiyeti vardır ( miri arazi ). Her köyün başında köy kethüdası vardır.
Konargöçerlere Yörük denilmiştir.
İmaret; öğrencilere, yolculara ve fakir halka yemek dağıtan yerdir.
Kervansaray; konaklama yerleridir.
Darüşşifa; hastahaneler.
Anadolu Selçukluları'nda taht ve iktidar hükümdar ailesinin ortak malıdır.
Şehzadeler melik ünvanıyla atabeylerin gözetiminde eğitilir ve yöneticilik yaparlardı.
Anadolu Selçuklu Hükümdarları'nın ünvanları; sultan, Rükneddin, Keykubat, Sultan-ı azam, Sultan-ı galip, Emir'ül Müminin.
Hükümdar mutlak hakimdir, töre ve din kuralları uygulanır.Kut anlayışı devam etmiştir.
Hakimiyet sembolleri; nevbet ( davul - ordu müziği ), sancak, tuğra, sikke (para), otağ, saray.
Sarayın genel sorumlusuna hacibül hüccap denir.yardımcı memurlarına hacip denir.
Divan Teşkilatı hükümetin karşılığıdır. Divan-ı Saltanat ( Büyük Divan ) denir.Başkanı Sultandır.Sultan yoksa vezir başkanlık eder.Büyük Divan'a bağlı divanlar vardır.
Tuğrai ; hükümdarın nişan ve tuğrasını çeker, münşii de denilir.
Emir-i Ariz ; ordu ile ilgili işlere bakar.
Müstevfi ; gelir gider hesaplarına bakan görevlidir.
Müşrif ; askeri ve adli işler dışındaki idari ve mali teşkilatın işleyişini kontrol eder.
Pervaneci ; arazi defterlerinde tutulan has ve iktaların düzenlenmesini yapar.
Emir-i Dad ; beylerbeyi ve atabeyler ile soruşturma ve tutuklamalardan sorumlu adalet bakanı.
Anadolu Selçuklularında Divan-ı Saltanattan başka Meşveret Meclisi de bulunur.Kurultayın karşılığıdır.
Subaşı ; merkeze bağlı vilayetleri idare eden kişi.Öenmli şehir merkezlerinde şıhne denilen askeri valiler vardır.
Emir'ül Ümera ; ordu komutanıdır.
Gulam ; değişik milletlerden küçük yaşta satın alınan ve toplanan çocuklardır.Hükümdara bağlıdırlar.
Hassa Askerleri ; merkez ordusudur.Sipahi denir.
Sipahiler ; maaş yerine ikta ( dirlik ) verilen atlı askerlerdir.
Anadolu'da en yaygın olarak Hanefilik vardır.
Gaza; İslamiyet için yapılan savaş.
Sufi ; Tasavvuf düşüncesini benimseyenlere denir.
Tarikat ; Allah'a giden yol anlamında sufilerin kurduğu dini kurum.Bu yolda gidenlere derviş ya da mürit denir.
Tarikatlar dışında faaliyet gösteren dini nitelikli örgütler ; Abdalan-ı Rum ( Anadolu dervişleri teşkilatı ), Bacıyan-ı Rum ( Anadolu kadınları), Gaziyan-ı Rum ( Gaziler teşkilatı ), Feteyan-ı Rum ( Gençler teşkilatı )
Kadi'l Kudat ; kadıları başındaki kişidir, şer'i mahkemelere bakar.Konya'da oturur.
Kadıasker ; askeri davalara bakar.
Divan-ı Mezalim ; ağır siyasi suçlara bakar, Sultan başkanlık eder.
Toprakların çoğu devletindir, miri arazi denir.Has, İkta, Mülk, Vakıf arazi diye bölümlere ayrılır.
Has ; geliri hükümdara ayrılan topraklardır.
İkta ; ordu mensuplarına ve devlet memurlarına hizmet ve maaşlarının karşılığı olarak verilir.Sipahi denilen atlı asker beslerler.
Mülk ; devlet adamlarına başarılarından dolayı verilir.
Vakıf ; gelirleri ilmi ve sosyal kuruluşların masraflarına ayrılan topraklardır.Özel şartnamelerine vakfiye denir.
SANAT
Çini Sanatı : Mimaride yüzeyleri süslemek için kullanılan bir yüzü sırlı pişmiş toprak levhalara çini denir.
Kuş, balık figürleri, bitki desenleri ve yıldız geometrik motifler en çok kullanılan süsleme desenleridir. Konya Sırçalı Medrese ve Karatay Medresesi çini sanatının en güzel örnekleridir.Dış mimaride en çok taş işçiliği kullanılmıştır.
Diğer Sanatlar
Minyatür, heykel, hat sanatı, tezhip ve cilt sanatı, halı ve kilimcilik, ağaç işçiliği diğer sanatlardır.Ordu müziğinin başlangıcı olan nevbet, Mevlevi ve ahi ayinlerinde görülen müzik ve raks tasavvuf müziğinin örneklerini teşkil etmiştir.
Anadolu Selçukluları ve beylikler armalarında ve paralarında arslan resmi kullanmışlardır.Selçukluların sembolü haline gelen çift başlı kartal ve diğer hayvan figürleri Konya surlarında kullanıldı.
MALİYE VE PARA
Maliye işlerine Divan-ı İstifa bakardı.Gümrük, cizye, öşür, haraç, maden gelirleri, hayvan sürülerinden alınan vergiler, Pazar yerlerinde alım satımdan alınan vergiler, bağlı devlet ve beyliklerin verdiği vergiler, hediyeler ve ganimetler başlıca gelirlerdir.İki türlü hazine vardır; Hazine-i Amire - devlet hazinesi, Hazine-i Hassa - Hükümdarın şahsına ait hazine.
Türkler Anadolu'ya geldiklerinde bir süre yerli halkın kullandığı Bizans parasını kullanmak zorunda kaldı.İlk Selçuklu paraları önce bakır sonra gümüş ve altından basıldı.Gümüş paraya dirhem, altın paraya dinar demişlerdir.İlk para Sultan Mesut tarafından bastırılan bakır paradır.Altın paralar 13.yy'da bastırıldı.Anadolu Selçuklu Devleti'nin ekonomisi tarım, hayvancılık, sanayi ve madencilik ile ticarete dayanıyordu.
AHİLİK
Şehirlerde esnaf ve zanaatkarların mesleki kuruluşudur.Getirdikleri ahlaki kurallarla topluma öncülük etmişlerdir.Hem ticari hayatın canlı tutulması, hem de şehrin güvenliği sağlanırdı.
Ahi teşkilatının temelleri 12. yy'da Abbasiler zamanında düzenlenen fütüvvet teşkilatına kadar uzanır.Anadolu Ahiliğinin kurucusu Ahi Evran'dır.
Görevleri; aynı meslekten olan üyeler arasında dayanışmayı sağlamak, üyeleri eğitmek, üretimde kalite ve standardı yükseltmek ve denetlemek, devletle esnaf arasındaki ilişkileri düzenlemek.
Dini Mimari Eserleri camiiler, mescitler, kümbetler, tekke ve zaviyelerdir.
Anadolu Türklerinin yaptığı ilk mimari eserler camiiler olmuştur.
ARTUKLU DÖNEMİ ESERLERİ - Anadolu'da ilk köprüleri yaptılar.
( 1102 - 1409 ) Diyarbakır, Harput, Mardin
Diyarbakır Artuklu Sarayı
İlk Artuklu Medresesi İlgazi tarafundan Halep'te yaptırıldı.
Silvan (Meyyafarkin) Ulu Camii
Mardin Ulu Camii
Harput Ulu Camii
Dunaysır (Kızıltepe) Ulu Camii
Urfa Ulu Camii
Malabadi Köprüsü
DANİŞMENDLİ DÖNEMİ ESERLERİ - ( 1080 - 1178 ) Sivas, Kayseri, Malatya, Tokat, Amasya, Çankırı, Kastamonu
Niksar Ulu Camii
Kayseri Ulu Camii
Kayseri Kölük Camii
Kayseri Melik Danişment Gazi Kümbeti
Tokat ve Niksar Yağıbasan Medreseleri - Anadolu'daki ilk medrese.
Emir Gazi Kümbeti
SALTUKLU DÖNEMİ ESERLERİ - ( 1072-1202 ) Erzurum
Erzurum Kale Camii
Erzurum Ulu Camii
Tepsi Minare ( Saat Kulesi )
Mama Hatun Kervansarayı ve Kümbeti
Erzurum, Emir Saltuk Kümbedi
MENGÜCEKLİ DÖNEMİ ESERLERİ - ( 1080 - 1228 ) Erzincan, Kemah, Şebinkarahisar, Divriği
Divriği Külliyesi
Divriği Kale Camii
Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi - Hat sanatı ile ünlüdür.
Kayıtbay Camii
Divriği Külliyesi
ANADOLU SELÇUKLU CAMİİLERİ
Konya Alâeddin Camii - 1155-1219
Niğde Alâeddin Camii - 1223
Malatya Ulu Camii - 1224
Sivas Ulu Camii
Konya, Sahip Ata Camii
Afyon Ulu Camii - Ağaç direklidir.
Sivrihisar Ulu Camii - Ağaç direklidir
Kayseri Huand Hatun Camii - 1238
Amasya Burmalı Minare Camii - 1237 - 1247
Sinop Ulu Camii (Alâeddin Camii) - 1267
Amasya, Gökmedrese Camii - 1266 - 1267
Ayaş Ulu Camii
Kayseri Develi Ulu Camii - 1281- Anadolu Selçukluları'nın son camisidir.
BEYLİKLER DÖNEMİ CAMİİLERİ
Manisa Ulu Camii
Antalya Yivli Minare Camii
Aksaray Ulu Camii
Niğde Sungur Bey Camii
Kütahya Kurşunlu Camii
Kütahya Hisarbey Camii
Birgi Ulu Camii
Selçuk İsa Bey Camii
Milas Hacı İlyas Camii
Milas Ulu Camii
Beyşehir Ulu Camii
ANADOLU SELÇUKLU MESCİTLERİ- Minberi olmayan küçük camilerdir.Tek kubbeli veya düz çatılıdır.
Konya, Taş Mescit - 1215
Konya, Sırçalı Mescit
Konya, Karatay Mescidi - 1248
Konya, Hoca Hasan Mescidi
Konya Erdemşah Mescidi
Çankırı Taş Mescid
Akşehir, Küçük Ayasofya Mescidi
Akşehir, Güdük Minare Mescidi - 1226
Harput, Alaca Mescit (Arap Baba Mescidi) - 1279
M E D R E S E L E R
MEDRESELER - Türk İslam devletlerinde bilim ve düşünce hayatının merkezidir.Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminin en önemli eğitim ve öğretim kurumlarıdır.
Danişmendli'lerin yaptırdığı Tokat ve Niksar'daki Yağıbasan Medreseleri .Anadolu'da ilk medrese ve ilk beylikler dönemindedir.
1193'de Kayseri Koca Hasan Medresesi Anadolu Selçuklularında ilk medresedir.
ANADOLU SELÇUKLU MEDRESELERİ
Kayseri Koca Hasan Medresesi ( 1193 ) - A.Sel. ilk medrese
Kayseri Hunat Hatun Medresesi
Konya Karatay Medresesi ( 1251 )- Çini ve hat sanatı ile ünlüdür
Konya Sırçalı Medrese ( 1242 ) Çini ve hat sanatı ile ünlüdür.
Konya Altun Aba Medresesi
Konya İnce Minareli Medrese( 1260 ) - A.Sel. Veziri Sahip Ata yaptırmıştır.
Sivas Gök Medrese - A. Sel. Veziri Sahip Ata tarafından yaptırılmıştır.Kapısının kenarında yaprak motifi vardır.Bunun üst kısmında Orta Asya hayvan takvimi yerleştirilmiştir.
Sivas Burûciye Medresesi
Sivas Şifaiye Medresesi
Kırşehir Cacabey Medresesi ( 1272 - 1273 )
Akşehir Taş Medrese
Amasya Gökmedrese.
Erzurum Çifte Minareli Medrese - Anadolu'nun en büyük medresesidir.
Beylikler Dönemi Medreseleri
Eğirdir Dündar Bey Medresesi
Niğde Ak Medrese
Karaman Hatuniye Medresesi
Kastamonu Köşk Medrese
Korkuteli, Emir Sinaneddin Medresesi
K Ü M B E T V E T Ü R B E L E R
KÜMBET VE TÜRBELER - mezar anıtlardır.
Türbe : Dört duvarının üzeri kubbe ile örtülü olanlarına denir.
Kümbet : Silindirik, çokgen gövdeli, konik veya piramit çatılı olanlarına denir.Esasını Türkmen çadırlarından almıştır.
İlk Beylikler Dönemi
Divriği Sitte Melik
Erzurum Emir Saltuk
Kayseri Melik Danişment Gazi
Erzincan - Tercan Mama Hatun kümbetleri
Anadolu Selçukluları Dönemi
Konya II. Kılıçarslan Kümbeti
Kayseri Döner Kümbet
Kırşehir Cacabey Kümbeti
Ahlat Ulu Kümbet
Niğde Hüdavent Hatun Kümbeti
Moğol Hakimiyeti Dönemi Eserleri
Amasya, Şifahane
Erzurum, Yakutiye Medresesi
Niğde, Hüdavend Hatun Kümbedi
Tokat, Nureddin İbn Sentimur Kümbedi
Sivas Çifte Minareli Medrese ( ilhanlıların veziri Şemseddin Cüveyni yaptırdı )
K Ü L L İ Y E L E R
KÜLLİYELER - Camiyle birlikte kurulan medrese, kütüphane, imaret, hastahane ve hamam gibi yapıların bütünüdür.
Anadolu'nun en eski külliyesi Mengücekliler dönemine ait Divriği Külliyesi'dir.( İlk beylikler dönemi )
İlk Selçuklu külliyesi Kayseri Huant Hatun Külliyesi'dir.
Kayseri Hacı Kılıç Külliyesi
Konya Sahip Ata Külliyesi
Sivil mimari eserleri ; köşkler ve saraylar, evler, hanlar, kervansaraylar, darüşşifalar, çarşılar, hamamlar ve köprüler..
ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİ SİVİL MİMARİ ESERLERİ
Kubadiye ve Kubadabat Sarayı, Alaiye Sarayı, Haydar Bey Köşkü, Hızır İlyas Köşkü.
KERVANSARAYLAR - Küçüklerine han, sultanlar tarafından yaptırılanına Sultan Hanı denir.
Anadolu'da yapılan ilk kervansaray II. Kılıçarslan zamanında tamamlanan Aksaray - Kayseri yolu üzerindeki Alay Han'dır.
Konya - Aksaray yolu üzerindeki Sultan Hanı ile Kayseri - Sivas yolu üzerindeki Sultan Hanı dönemin en büyük iki kervansarayıdır.
Antalya - Alanya arasında Alara Han, Antalya - Isparta arasında İncir ve Kıkgöz Hanları, Antalya - Alanya arasında Şarapsa Han, Akşehir - Çay yolunda İshaklı Han, Sivas - Malatya arasında Hekim Han, Afyon - Denizli arasında Ak Han, Antalya - Isparta yolu üzerindeki Evdir Han önemli örneklerdir.
DARÜŞŞİFALAR - Günümüzün hastahaneleridir.Darüşşifa veya bimarhane de denilmiştir.
ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİ
Kayseri Gevher Nesibe Hatun darüşşifası - Anadolu'nun en ünlü ve en eski darüşşifasıdır. ( Anadolu Selçuklu Dönemi )
Konya'da I. İzzeddin Keykavus darüşşifası ( Anadolu Selçuklu Dönemi )
Aksaray'da Alaeddin Keykubat, Divriği'de Turan Melik, Amasya'da Torumtay, Tokat'ta Müineddin Pervane dönemin önemli hastahaneleridir.( Anadolu Selçuklu )
